Da li ste znali da je prvi grad na ovim prostorima koji je dobio kafanu – bio Beograd? Turci su 1522. godine na Dorćolu otvorili kafanu, u kojoj se na samom početku služila, pogodićete i sami – samo kafa. Ovaj period je zapravi bio i sam početak uvođenja ovog, za mnoge omiljenog napitka.
Neki gradovi za koje biste pretpostavili da su mnogo pre nas imali tu mogućnost da uživaju u kafi, poput Sarajeva ili Beča – kafu su pripremali tek sedamdeset godina, odnosno ceo vek kasnije – kako je turska imperija širila svoju upravu.
Možda bi neko pomislio da smo u tom slučaju i mogli i bez kafe, ali, njeno uvođenje pretvorilo je kafane – mesta koja su do stada služila samo za usputna zadržavanja – u središta hedonizma, mesta gde su se ljudi rado okupljali, razmenjivali mišljenja, radovali se i tugovali zajedno.
Sa stranica putopisaca i romansijera
Utirući put za najbolje kafane u Beogradu, mnogi pisci i putopisci su u svojim redovima opisivali ta prva okupljališta: njihov izgled, vrstu ljudi koje su okupljala i teme koje su se njima orile.
Tako iz knjige “Kafane i Mehane starog Beograda“, Vidoja Golubovića, saznajemo razliku između komfornijih beogradskih hanova koji su služili i kao prenoćišta, i karavan saraja – usputnih stajališta prolaznika.
Pojam kafana na ovim prostorima počinje da se koristi tek posle 1740. godine.
Jedan putopisac koji je davne 1740. godine pisao o prvim kafanama, isticao podelu na “muslimanke” i “hrišćanke”. Kao najbolja kafana izdvajala se orijentalna kafana „Crni orao“, smeštena, ponovo na Dorćolu, na uglu današnjih Ulica Kralja Petra i Dušanove.
Razvoj kafanskog zanata za vreme Miloša Obrenovića
Držanje kafane počinje da se smara zanatom za vreme Miloša Obenovića, koji uvodi porez za mehandžije i obavezu da se prvo dobije dozvola za rad. Ova mera je “pročistila” sve objekte širom zemlje koji su svoje uticaje širili kao mesta za okupljanje špekulanata, trgovaca ali su bila poznata i kao stecišta alkohola i bluda.
Taj IX vek začio je jasno izdvajanje obekata koja su služila kao kafane, restorani i gostionice. Po nekim statičkim procenama samo grad Beograd je početkom XX veka ima po jednu gostionicu ili kafanu na pedeset stanovnika.
Na današnjem Trgu Republike, u tom perioda bilo je 16 kafana, a u današnjoj Makedonskoj, od 40 kuća, 17 su bile gostionice ili kafane. Na Terzijama jedanaest, Varoš kapiji dvanaest, Slaviji devet, Skadarliji tek sedam, a u Dubrovačkoj ulici bilo je čak šesnaest gostionica i kafana.
Kulturni i kulturološki počeci kafana na našem prostoru
U kafanama su sedeli slavni pisci, novinari, urednici časopisa i novina, vajari i slikari, razni umetnici, političari i sportisti. Pomešani sa iskustvima neznanih i neslavnih – u kafani su nastajala i veoma značajna književna dela.
Branislav Nušić, Radoje Domanović i Dura Jakšić verovatno su tri napoznatija primera čija su dela nastajala iz iskustava ljudi u kafani, a njihove šaljive i rodoljubive pesme, vodvilji, skečevi i pripovetke nastajali bi tokom samo jedne posete kafani.
Kafana je bila mesto gde su se vodile književne diskusije, sukobi oko književnosti, putokaza i književnih pravaca – kafane su imale posebno mesto u razvoju kulturnog, društvenog i privrednog života u svim gradovima.
Današnja kafana “Skupština” ovaj naziv je dobila jer su se sednice vlade nakon Prvog svetskog rata održavale baš tamo.
U kafani su svi bili prihvaćeni, i boemi, i vračare, i beskućnici, putnici, studenti kao i prostitutke. Većina kafana imale su svoj karakter, krug gostiju i fizionomiju – neke su čak postale i simbol grada ili određenog kraja.
Prvi telefon u Beogradu zazvonio je u kafani “Tri lista“, u kafani “Proleće“ zasijala je prva sijalica u Beogradu, a zanimljivo je da se na tom mestu danas nalazi Elektrodistribucija.
U kafani “Kolarac“ u Masarikovoj ulici, 1893. održan je prvi sajam knjiga. Kafana “Dardaneli“ – stecište kulturne elite, srušena 1901. godine a nalazila se na mestu današnjeg Narodnog muzeja; neki od prvih protesta nastali su kada je doneta odluka da se sruši.
Uprkos podeli na kafane koje okupljaju različite sojeve ljudi, ni današnje kafane se nisu previše promenile, štaviše, samo su teme i ljudi o kojima se govori promenjene, muzika unaredila, ali kafane su ostale mesta na kojima se raspravlja o politici, kulturi – i poznata su kao mesta boemskog života.Izbor kafana je danas zaista veliki. Koja je za vas najbolja kafana odlučuje samo društvo sa kojim put nje krente, teme o kojima ste radi da govorite, pesme uz koje ste spremni da “pustite koju”. Kafane su bile i ostale naše “druge kuće”!