Iako pojmovi zvuče prilično slično, kućni zatvor i kućni pritvor su različiti vidovi lišenja slobode okrivljenog lica. Pre nego se pozabavimo detaljnije kaznom kućnog zatvora, pojasnićemo sličnosti i razlike između ova dva pojma:
Šta je kućni pritvor, a šta kućni zatvor?
Kućni pritvor je privremena mera kojom se obezbeđuje prisustvo okrivljenog do kraja suđenja. Obično se određuje kada postoji bojazan da bi okrivljeni mogao da pobegne ili da ponovo izvrši kazneno delo. Osoba u kućnom pritvoru bez dozvole ne sme da napusti kuću, ne sme da prima posete, niti da koristi internet ili telefon. Ima pravo da provede napolju sat vremena dnevno, a kućni pritvor može trajati najdalje do izricanja presude.
Kućni zatvor je vrsta odnosno modalitet izvršenja kazne zatvora i izriče se licu koje je presudom proglašeno krivim na kraju krivičnog postupka. Osuđeno lice kaznu izvršava u svom domu, umesto u kazneno popravnoj ustanovi. Maksimalno trajanje kazne je do godinu dana, a za to vreme osuđeni ima pravo da do najviše dva sata boravi van prostorija doma, a uz posebno odobrenje može ići na posao, u medicinske ustanove, pohađati obrazovnu ustanovu itd.
Kućni zatvor: izdržavanje kazne
Kazna zatvora nije jedina krivična sankcija za počinjena krivična dela; postoje još tri vida predviđenih krivičnih sankcija, a to su novčana kazna, rad u javnom interesu i oduzimanje vozačke dozvole. Pomenute tri kazne povlače sa sobom i uslovnu osudu sa zaštitnim nadzorom, uz kvazisankciju – poravnanje počinioca krivičnog dela i oštećenog lica.
Kazna zatvora se može sprovoditi na uobičajeni način – u jednoj od KPU ili alternativno – izdržavanjem u kućnim uslovima. Ako je za krivično delo predviđena kazna zatvora do godinu dana, advokat za krivično pravo treba da ubedi Sud da ne postoji rizik od ponavljanja krivičnog dela i da je za optuženog najbolje da kaznu izdržava u kućnim uslovima.
Član 45. Krivičnog zakonika reguliše to pitanje na sledeći način:
“Ako učiniocu krivičnog dela izrekne kaznu zatvora do jedne godine, sud može istovremeno odrediti da će se ona izvršiti tako što će je osuđeni izdržavati u prostorijama u kojima stanuje ukoliko se s obzirom na ličnost učinioca, njegov raniji život, njegovo držanje posle učinjenog dela, stepen krivice i druge okolnosti pod kojima je delo učinio može očekivati da će se i na taj način ostvariti svrha kažnjavanja.”
Recimo, ako lice počini krivično delo za koje je predviđena kazna zatvora od 6 meseci, on za to vreme u zatvoru dolazi u kontakt sa počiniocima ozbiljnih krivičnih dela koji na njega mogu negativno uticati. Obzirom da nije za puštanje na slobodu, niti za zatvor, sudije često u ovakvim slučajevima propisuju kaznu kućnog zatvora.
Prenosti kućnog zatvora su brojne: pored toga što rasterećuje već preopterećene kapacitete kazneno popravnih ustanova i štedi sredstva iz budžeta, ova kazna omogućava izbegavanje negativnih efekata zatvaranja i podstiče resocijalizaciju osuđenog lica.
Uslovi za izvršenje kazne kućnog zatvora
Kako bi osuđeni vršio kaznu u prostorijama svog doma, isti mora posedovati tehničke uslove: postojanje priključka električne energije, kao i telefonskog priključka, dokaz o izmirenim dugovanjima za ove komunalne usluge, kao saglasnost vlasnika nepokretnosti u kojima će se kazna sprovoditi, ako nekretnina nije u vlasništvu osuđenog lica.
Kontrola postavljenih ograničenja sprovodi se od strane Povereničke službe u okviru Uprave za izvršenje krivičnih sankcija. Kućni zatvor uključuje i elektronski nadzor, odnosno elektronsku narukvicu, tzv. “nanogicu”, nad kojom nadzor takođe vrši poverenička služba.
Elektronska narukvica se pričvršćuje za nogu osuđenog, te otuda popularni naziv “nanogica”.
Nadzor osuđenog preko nanogice se vrši putem računarskog sistema, koji je putem fiksne telefonske linije povezan sa odašiljačem u nanogici koju osuđeno lice nosi 24/7, te zato osuđeni koji želi da izvršava kaznu kućnog zatvora mora imati telefonsku liniju bez dvojnika. U komandnom centru se proverava da li je osuđeni kod kuće ili krši mere.
Uređaj za lociranje osuđenog je neškodljiv po zdravlje, otporan je na vodu i bilo kakve drudge spoljne uticaje, te se osuđeno lice može nesmetano vršiti ličnu higijenu.
Ako osuđeni pokuša da napusti prostorije predviđene za izvršenje kazne kućnog zatvora, policija i sud će biti alarmirani putem odašiljača u nanogici. Ovakvo ponašanje povlači nove sankcije – osuđeno lice će biti upućeno na izdržavanje preostale kazne u KPU (zatvor).
Kada osuđeni može napustiti prostorije u kojima izvršava kaznu?
Osuđeni može napuštati prostorije u kojima izvršava kaznu, ali za to mora dobiti posebno odobrenje. Zahtev za napuštanje prostorija podnosi se Povereničkoj službi, a odluku donosi direktor Uprave za izvršenje krivičnih sankcija.
Napuštanje prostorije osuđenom licu se može odobriti zbog pružanja nužne medicinske pomoći, radi odlaska na posao ako krivično delo za koje je osuđen nije u vezi sa radom, radi pohađanja nastave tokom redovnog školovanja, zbog odazivanja na poziv državnog organa, zbog svog venčanja ili venčanja krvnog srodnika do drugog stepena srodstva, zbog smrti bliskog srodnika, zbog obaveze staranja prema članovima uže porodice, zbog sezonskih poljoprivrednih radova i zbog drugih naročito opravdanih razloga za koje osuđeni može podneti obrazloženu molbu.