Spasovdan, poznat još i kao Vaznesenje Gospodnje, je jedan od najvažnijih praznika u pravoslavnom kalendaru. Ovaj praznik se obeležava 40 dana nakon Vaskrsa, a u Beogradu ima poseban značaj jer je to i krsna slava našeg grada.
Ali, da li znate zašto je baš Spasovdan slava Beograda? U ovom blogu ćemo se detaljnije upoznati sa Spasovdanom, njegovim značajem, verovanjima koja se vezuju za ovaj praznik, kao i načinom na koji se obeležava u Beogradu.
Spasovdan – šta se dogodilo na ovaj veliki dan?
Spasovdan je jedan od najznačajnijih praznika u hrišćanstvu i slavi se četrdeseti dan posle Vaskrsa, a uvek pada u četvrtak, i obeležava dan kada se Isus Hrist uzneo na nebo. Ovaj praznik simbolizuje završetak Isusovog zemaljskog života i njegov povratak Ocu.
Prema hrišćanskom verovanju, Isus se četrdeset dana posle svog vaskrsenja javljao svojim učenicima, govoreći im o Carstvu Božijem. Ovaj period se često naziva ‚‚vreme susreta”, jer je Isus tokom ovih dana svojim učenicima otkrivao dublje značenje svojih učenja i pripremao ih za dolazak Svetog Duha.
Nakon ovog perioda, Isus je izveo svoje učenike do mesta zvanog Vitanija, blagoslovio ih i uzneo se na nebo. Anđeli su učenicima tada objavili da će se Isus vratiti na isti način na koji se i uzneo. Ovo obećanje je za hrišćane izvor nade i očekivanja Isusovog drugog dolaska.
Međutim, postoji nekoliko različitih tumačenja o tačnom danu i datumu vaznesenja. Neka tumačenja sugerišu da se vaznesenje dogodilo odmah posle vaskrsenja, dok druga veruju da se dogodilo tokom Pedesetnice, odnosno pedeset dana posle Vaskrsa.
U Grčkoj, ovaj praznik se naziva ‚‚analipsis”, što znači ‚‚vaznesenje”, dok se u Srbiji često naziva Spasovdan, jer se veruje da je tog dana dovršeno delo našeg spasenja i iskupljenja.
Interesantno je da se Spasovdan prvobitno nije slavio kao poseban praznik, već je bio deo Pedesetnice, perioda od pedeset dana posle Vaskrsa. Tek krajem 4. veka, uspomena na vaznesenje Hristova je izdvojena i postavljena na svoje mesto, u četrdeseti dan posle Vaskrsa.
Na dan Spasovdana, vernici često učestvuju u litijama, procesijama koje simbolizuju Isusov put do mesta vaznesenja. Ove procesije su izraz vere i poštovanja prema Isusu i njegovom delu. Mesto sa koga se Isus uzneo na nebo, Eleonska Gora, je i danas veoma poštovano. Carica Jelena je naredila da se na ovom mestu na Eleonskoj Gori izgradi velelepna bazilika, koju su Saraceni kasnije na žalost razrušili.
Ona nikada nije ponovo podignuta, ali se na toj lokaciji danas nalazi mala crkvica koja označava mesto Isusovog vaznesenja i gde se još i danas nazire trag stope za koji se veruje da je njegova.
Ukratko, Spasovdan obeležava završetak Isusovog zemaljskog života i njegovo vaznesenje na nebo, zbog čega je jedan od najznačajnijih dana u hrišćanskom kalendaru. Ovaj praznik je prilika za sve vernike da se podsete na Isusovu žrtvu, njegovu ljubav prema čovečanstvu i njegovu pobedu nad smrću.
Zašto je Spasovdan slava Beograda?
Spasovdan se slavio još u vreme kneza Lazara. Knez Lazar je bio poznat po svojoj pobožnosti, a Spasovdan je bio njegova krsna slava, te je kada je Beograd, nepune dve decenije nakon pogibije Lazara Hrebeljanovića na Kosovskom polju, postao deo države njegovog sina, ova slava je preneta i na grad.
Naime, Despot Stefan Lazarević je 1403. godine proglasio Beograd za prestonicu, a u znak obnove i razvoja, grad je za svoju slavu odabrao Vaznesenje – Spasovdan. Ova drevna slava simbolizuje uspon – vaznesenje Grada iz ruševina i nepokolebljivu nadu i veru u budućnost. Ona je izraz duhovne i moralne snage naroda koji je očvrsnuo u slavnoj prošlosti, postojan je u sadašnjosti i ponosan pred budućnošću.
Ova tradicija je nastavljena i u vreme Turaka, kada je Beograd bio pod njihovom vlašću. Iako su Turci pokušavali da iskorene slavu grada, Beograđani su ostali verni Spasovdanu, a proslava gradske Slave iako povremeno prekidana i obnavljana, izdržala je do danas najteži test vrednosti – test vremena. I u moderno vreme bilo je perioda kada se slava nije zvanično obeležavala, kao što je bio slučaj za vreme komunističke vlasti.
Verovanja koja se vezuju za Spasovdan
Spasovdan je praznik koji je bogat različitim običajima i verovanjima. Jedno od najpoznatijih verovanja je da se na ovaj dan ne sme raditi ništa što bi moglo da naruši mir i harmoniju u kući. Takođe, veruje se da na Spasovdan treba da se pomire svi koji su u svađi, da se oproste grehovi i da se moli za zdravlje i blagostanje.
Za krsnu slavu Spasovdan, tradicija nalaže da se pripreme jagnje i cicvara. Postojalo je verovanje među starijim generacijama da se mleko ne sme konzumirati od Nove godine do Spasovdana. Takođe, smatralo se da muškarci na taj dan ne bi trebalo da se briju, žene da se umivaju, a deca da se kupaju, pa su se te aktivnosti izbegavale.
Verovanje je bilo i da spavanje u toku dana na Spasovdan može dovesti do pospanosti tokom cele godine. Bogatiji ljudi su nakon odlaska u crkvu pozivali goste na ručak, dok su oni sa manje sredstava nastavljali druženje ispred crkve, gde se narod okupljao i provodio vreme u veselju.
Značaj Spasovdana u Srpskoj pravoslavnoj crkvi
U Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Spasovdan ima poseban značaj. Ovaj praznik se smatra jednim od dvanaest velikih Gospodnjih praznika i obeležava se liturgijom i posebnim bogosluženjima. Vaznesenje je jedan od pokretnih praznika – to znači da uvek pada u četvrtak, četrdeset dana posle Vaskrsa, a deset dana pre Duhova.
Važnost koju su Srbi pridavali ovom prazniku, može se videti i po tome što je najznačajniji istorijsko-pravni dokument srpske srednjovekovne države, poznati Dušanov zakonik, objavljen na Spasovdan 21. maja 1349. godine, a dopunjen na saboru u Seru, 1354.
Na proslavi Spasovdana, 1939. godine, grad Beograd je nagrađen i najvišim vojnim odlikovanjem – Karađorđevom zvezdom sa mačevima IV stepena. Vredno je napomenuti i da Vaznesenska crkva, koja je izgrađena kao gradska 1863. godine, čuva originalni barjak Uprave grada.
Na barjaku od crvenog brokata, sa jedne strane se nalazi ikona Vaznesenja Gospodnjeg sa slovima od zlatnih niti i sledećim natpisom: ‚‚Opština grada Beograda 1938”. a sa druge strane, ikona Svete Petke i poruka: ‚‚Ko krsno ime slavi – onom i pomaže”. Iz ove crkve, koja čuva gradsku Slavu, od 1992. ponovo kreće litija koju je za života predvodio Njegova svetost Patrijarh Pavle.
Vaznesenjska crkva – istorijat
Vaznesenjska crkva u Beogradu je jedan od najznačajnijih crkvenih objekata u sklopu Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u centru grada, u ulici Admirala Geprata. Izgradnja crkve započeta je 1860. godine kada je Mihailo Obrenović izdao nalog za izgradnju, a završena je 1863. godine. Projekat za crkvu izradio je arhitekta Jovan Ristić, a izgradnju je vodio inženjer Andreja Andrejević. Crkva je izgrađena u stilu klasicizma sa elementima renesanse.
Ova crkva je bila središnje mesto mnogih istorijskih događaja, ali je pretrpela i velika oštećenja tokom Prvog i Drugog svetskog rata. Svaki put je obnovljena, a danas, Vaznesenjska crkva predstavlja važno mesto za vernike, ali i za turiste koji žele da se upoznaju sa bogatom istorijom i kulturom Srbije, a posebno Beograda.
Kako izgleda proslava Spasovdana u Beogradu?
Proslava Spasovdana u Beogradu je poseban događaj. Na ovaj dan se održava litija, koja ima svoju ustaljenu trasu. Kreće se iz Vaznesenjske crkve, a prvo stajanje, za molitve za zdravlje Beograđana, litija ima kod česme na Terazijama. Sledeće stajanje je kod Saborne crkve, za molitvu za poštedu od stradanja, mir i napredak.
Poslednje stajanje je pri povratku u Vaznesenjsku crkvu, za molitvu za pokoj duša svoh palih junaka Beograda. Ova molitva se očitava ispred granitnog krsta u dvorištu crkve. Litija je svečana procesija u kojoj učestvuju sveštenici, vernici, ali i predstavnici grada.
Zanimljiv i manje poznat podatak je da Beograd ima i svoju zaštitnicu, Presvetu Bogorodicu, kojoj je Takođe Despot Stefan posvetio Beograd.
Pored litije, na Spasovdan se često održavaju i brojne druge manifestacije, kao što su koncerti i izložbe. Takođe, na ovaj dan se održava i svečana sednica Skupštine grada, na kojoj se dodeljuju nagrade i priznanja zaslužnim građanima.
Spasovdan je praznik koji ima duboko ukorenjene tradicije i značaj u srpskoj kulturi i pravoslavlju. Kao krsna slava grada Beograda, ovaj praznik ima poseban značaj za sve Beograđane. Bez obzira na promene koje su se dešavale kroz istoriju, Spasovdan je ostao simbol vere, jedinstva i tradicije našeg grada.